بسم الله الرحمن الرحیم و صل الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین
درس اصول
جلسه اول
عام وخاص دراصول
قبل از ورود به اصل بحث، چند مورد ازمقدمات ثمانیه را بیان می کنم. ابتدابه تعریف علم اصول می پردازیم:
تعریف علم اصول:
دراین جا تعریفی را مشهور دارد که چنین است:
العلم بالقواعد الممهدة لاستنباط الاحکام الشرعیة الفرعیة؛ یعنی اصول، علم قواعدی است که برای استنباط حکم شرعی، مهیا شده است.
در علم اصول دو دسته قواعد کلی شناسایى وآماده مى‌شود:
1- قواعدى که در طریق استخراج احکام شرعی قرارمى گیرد.
2- آن قواعد که درهنگام عمل، فقیه از آن ها استفاده مى‌کند ولو در طریق استخراج و استنباط حکم شرعی فرعی قرارنگیرد.
تعریف مشهور، مورد بحث قرار گرفته است،مرحوم آخوند بجای العلم، فرموده‌اند صناعة .
درمورد این تعریف در کفایه الاصول،قوانین الاصول ، الفصول فی الاصول مرحوم محمد حسین اصفهانی و... مناقشه های مطرح شده که دراین جا از طرح آن ها صرف نظر می کنیم.
درنتیجه طبق تعریف مشهور، علم اصول، علمی است که مربوط است به قواعد ی( کلیات و اصول)برای استنباط حکم فرعی شرعی است.
ازبیان تعاریف غیرمشهور هم صرف نظر می کنم تا ازموضوع درس دور نشویم.
اهمیت علم اصول
موسس علم اصول ایمه ی ما(علیهم السلام) اند، امام صادق (علیه السلام) در صحیحه هشام می‌فرماید: «علینا القاء الاصول و علیکم التفریع» [1] مااصول را بیان می کنیم شما فروع را ازآن ها استخراج کنید ودر صحیحه دیگر که بزنطی آن را نقل کرده است، فرموده اند:«انما علینا ان نلقی الاصول و علیکم ان تفرعوا» ؛[2]که مضمون هردو روایت یکی است وصحیحه است، مشکل سندی ندارد و.دلالت آن ها بر مراد واضح است.
این اصول که در روایات آمده،چه به معنای علم اصول باشد وچه به معنای قواعد،اهمیت اصول وقواعد ممهده برای استنباط را نشان می دهد. علم اصول مقدمه فقه است واشتغال به آن عبادت است.
در مجموع علوم انسانی، علم اصول فوق رتبه است.
دقت وعمق عجیبی دراین علم است، به حدی است که در دنیا مقام ویژه دارد.
قدرت وتوانمندی درعلم اصول خیلی بالا است، اصولی توانمند است، چون در دانش های کلام، فلسفه، تفسیر، ادبیات، حقوق و... تسلط دارد.
اصول علمی است که جاذبه فوق العاده دارد،شیرین ومعقول است.
دانشمندان عنوان "سلطان علوم"را به علم اصول داده اند، اصول علم استدلال است،کسی که به علم استدلال مسلح است در بحث ها ضعف نمی‌آورد.
مطلبی از شیخ صدرا باکوئی درباره ی اهمیت اصول:
ازمرحوم علامه شیخ صدرا باکویی استاد ما نقل کردند که می فرمودند:
بعضی‌ها می‌گویند این کفایه الاصول چه فایده دارد جواب این است که کفایه الاصول نفعش و فایده اش بالاتر از آن است که شما فکر می‌کنید غیر معادلاتی است یعنی همین کفایه الاصول آن اهداف و نیازمندی های مادی تان را از طریق غیر معادلاتی حل می‌کند، شرطش این است که درس را قربه الی الله خوب دنبال کنید. نکته دیگر که کفایه الاصول از دنیا بالاتر می‌رود این است که سلطان القلوب درست می‌کند آدم را، ( العالم الربانی سلطان القلوب) سلطه و سلطنت قلبی نسبت به مردم از طریق معنا اهدا می‌کند.
موضوع علم اصول:
موضوعات اصول در کل به دو بخش تقسیم می گردد:
۱. اصولی که اکثر لفظی است. مثل بحث حقیقت و مجاز، صحیح و اعم، مشتق،عام وخاص وضع و ... . البته برخی اصول لفظی به اصل عقلایی برمی گردد مثل اصاله الظهور.
۲. حجت ها و امارات.
اقسام حجت ها و امارات:
حجت ها وامارات تقسیم می‌شود به دوقسم :
1.حجت ها و امارات که معتبر شرعی است مثل قطع، بینه، خبرعادل، قول خبره و... .
این امارات ازجهتی دودسته اند:
- امارات لفظی مثل خبرواحد ثقه که حجت های معتبری است که با لفظ ارتباط دارد وبیان شده است.
- امارات لبی مثل اجماع، سیره، شهرت و... اماراتی است که با لفظ بیان نشده است بلکه معنی است.
2. قسم دوم امارات، اصولی( امارات ) است،که موقع عذر از دسترسی به علم وظن معتبربه درد ما می خورد که به آن ها اصول عملیه می گوییم مثل احتیاط واستصحاب.
همین مختصر برای آشنایی با تعریف، جایگاه وموضوع اصول کافیست.
والحمدلله رب العالمین
